رهبر معظم انقلاب در سالروز ۱۹ دی و قیام مردم قم در سال ۱۳۵۶ به نکات مهمی اشاره کردند که روشنگر راه برای مسئولین و مقامات و دست اندرکاران سیاست خارجی کشور است و بار دیگر نشان داد که ایران همزمان با ورود بایدن به کاخ سفید بنا ندارد تا در مسئله برجام سیاستهای انفعالی گذشته را در پیش گیرد و به اندازه کافی حسن نیت خود را در این باره نشان داده است.
این سخنان تعیین کننده از بازتاب ویژهای در رسانههای داخلی و خارجی برخوردار بود به نحوی که بیانات رهبر معظم انقلاب علاوه بر رسانههای غربی در در رسانه های کشورهای عربی منطقه نیز بازتاب گستردهای داشت. از جمله شبکههای المیادین و الجزیره قطر برنامههای عادی خود را قطع کرده و بطور مستقیم بیانات رهبر معظم انقلاب را پخش کردند.
در این دیدار مقام معظم رهبری به نکات مهمی اشاره کردند که تاکیدی بر آن نکته بود که بازگشت امریکا به برجام نکته اصلی مورد نظر در موضوع سیاست خارجی کشور نیست بلکه آنچه که اهمیت دارد، رفع تحریمها و برداشته شدن آنها است .
ایشان در سخنانشان در این باره گفتند: نکته اول این است که بحث میکنند آمریکا برگردد به برجام؛ ما هیچ اصرار و عجلهای نداریم که آمریکا به برجام برگردد. مسئله ما اصلاً این نیست. مطالبه عقلانی ما رفع تحریمهاست. این حق غصب شده مردم ایران است. وظیفه دارند چه آمریکا و چه اروپا که آویزان آمریکا هستند. اگر تحریمها برداشته شد، برگشت آمریکا به برجام معنا خواهد داشت. البته مسئله خسارتها هست که بعداً مطالبه خواهد شد.
رهبر معظم انقلاب اضافه کردند: اگر تحریمها برداشته نشود بازگشت امریکا به برجام میتواند به ضرر کشور باشد.
*رودخانه همان رودخانه نیست
باید در نظر داشت که این نکته مهم، نشان دهنده وقوف مقام معظم رهبری به شرایط کنونی برجام است. این نکتهای که نه تنها کارشناسان و صاحبنظران کشورمان بر آن تاکید دارند بلکه نکتهای است که کارشناسان غربی نیز به این مسئله واقف بوده و تلاش می کنند تا از این شرایط به نفع خود بهره برداری کنند.
تنها بازگشت امریکا به برجام نمیتواند متضمن منافع کشورمان باشد بلکه چنانچه با این بازگشت امریکا به برجام، عمل به تعهدات برجامی که یکی از آنها رفع تحریمها علیه کشورمان است باید محقق شود و در غیر این صورت نه تنها ادامه این شرایط برای کشورمان سودی ندارد بلکه موجب تحمیل خواستههای تازه از سوی مقامات غربی و امریکا خواهد شد.
چنین رویکردی چنان مشخص است که حتی اعراب منطقهای نیز به خود اجازه دادهاند که خواستار ورود به این گفتگوها شوند.
اگر به فلسفه آغاز تحریمها از سوی دولت امریکا علیه کشورمان نگاهی داشته باشیم خواهیم دید که تحریمها به عنوان یک ابزار و اهرم فشار علیه ایران وضع شدهاند تا آستانه تحمل کشور را به آستانه تسلیم شدن برسانند. خواسته امریکا این بود که ایران قید غنیسازی و انرژی هستهای را بزند و این خواسته نه تنها برآورده نشده بلکه در حال حاضر فعالیتهای منطقهای کشورمان نیز موجب نگرانی این کشور برای رسیدن به خواسته اش در منطقه شده است. با این وصف به نظر نمی رسد که در چنین شرایطی امریکا به دنبال کم کردن فشار تحریمها باشد.
این درحالی است که همگان به خاطر داریم که جو بایدن «بنیانگذار تحریمهای فلج کننده» علیه ایران و شروع تحریمها اساسا در دولتهای دموکرات اتفاق افتاد.
اخیر نیز روزنامه امریکایی جویش ژورنال در تحلیلی به قلم شموئل روزنر با اشاره به گفته هراکلیتوس، فیلسوف یونانی (۵۴۴ ق. ) )نوشت: هیچ مردی هرگز دوبار در یک رودخانه قدم نمی گذارد و هیچ کشوری نمی تواند دوبار همان قرارداد را امضا کند. چرا؟ زیرا وضعیت فعلی همان وضعیت قبل نیست و کشور، همان کشور نیست.
وی با اشاره به اظهارات رئیس سازمان دیده بان اتمی سازمان ملل (IAEA) در یکی از مصاحبه های خود مبنی بر اینکه وی نمیتواند تصور كند كه آمریکایی ها به سادگی بگویند که ما دوباره به برجام برگشتیم، چرا که برجام قبلی دیگر وجود ندارد، افزود: این رودخانه همان رودخانه نیست و وقتی بایدن روی کار می آید و آماده مذاکره مجدد با ایران میشود ، ورود مجدد به توافق نامه دوران اوباما در دسترس وی نخواهد بود.
از سوی دیگر شبکه خبری بلومبرگ نیز در این باره خاطرنشان کرد: حتی اگر دولت آمریکا تحریمها را فورا رفع کند، منتقدان جمهوریخواه کنگره احتمالاً مخالفت خود را صریحاً اعلام می کنند. آن ها هر اقدامی را که باعث کاهش اهرم فشار ایالات متحده علیه ایران میشود اشتباه میدانند و میخواهند به مسئله موشکهای بالستیک ایران در خاورمیانه پرداخته شود. از طرفی رهبران ایران میخواهند اطمینان حاصل کنند که در صورت تغییر رییس جمهور در آمریکا، توافق در سال ۲۰۲۴ به سادگی لغو نخواهد شد.
*تلاش برای راه اندازی بیثباتی بیشتر
یکی دیگر از نکاتی که مقام معظم رهبری در این سخنان مورد توجه قرار دادند، تلاشهای آمریکا برای ایجاد بیثباتی در غرب آسیا و ایران بود. ایشان با اشاره به سخنان «مایکل لدین» کارشناس معروف آمریکایی در صفحه ۵۲ کتاب «سیاستهای ریاست جمهوری و مسیر جنگ دوم عراق» خاطرنشان کردند: آمریکا منافع خودش را در بیثباتی این منطقه میداند، مگر وقتی که بهطور کامل خودش را مسلط بر آن بداند، که به صراحت این مسئله را به مورد اشاره قرار داده است.
رهبر معظم انقلاب فرمودند: یک کارشناس معروف اندیشکده آمریکایی که خیلیها او را میشناسند صریحاً این حرف را زد، گفت ما خواهان ثبات در ایران و عراق و سوریه و لبنان نیستیم. ما مایل به ثبات در این کشورها نیستیم. او میگوید «مسئله اصلی لزوم یا عدم لزوم بیثباتی در این کشورها نیست». منظور او این است که این موضوع محرز است که باید بیثباتی ایجاد شود، بلکه موضوع، چگونگی ایجاد بیثباتی است. در جایی با داعش یک وقت هم با فتنه ۸۸ و گاهی هم با کارهایی که میبینید در منطقه انجام میدهند.
*حمایت از اقدام مجلس
در این میان این اظهارات به نوعی حمایت رهبر معظم انقلاب اسلامی از تدوین طرح راهبردی اقدام متقابل علیه تحریمهای امریکا از سوی مجلس و اجرای آن توسط دولت است . طرح مجلس در خصوص اقدام راهبردی برای لغو تحریمها، اقدامی است در جهت افزایش قدرت ایران در تقابل استراتژیک با آمریکا و نشان میدهد که ایران بنا دارد تا در برابر اعمال فشارها زمین بازی را تغییر دهد.
حداقلیترین دست آورد بین المللی این طرح کاهش فشار بین المللی بر ایران است چرا که ایران عملا توپ را در زمین حریف انداخته و پس از آن طرف مقابل است که باید تعهدات خود را انجام دهد. در صورت عدم تامین مطالبات ایران هیچ عقل سلیمی نمیپذیرد ایران تعهدات خود را در برجام ادامه دهد.
تصویب این طرح این پیام را با خود داشت که برای ایران دموکراتها و جمهوریخواهان هیچ تفاوتی با یکدیگر ندارند و هر دو در یک زمین بازی عملیات میکنند. و از سوی دیگر توهم ضعف استقلال سیاسی ایران که به واسطه برخی از سیاست های انفعالی در میان سران دولت های غربی ایجاد شده بود از بین برد.
کوچکترین اثر این موضع گیری بلافاصله مشخص شد به نحوی که سخنگوی وزارت خارجه آمریکا با عصبانیت این اقدام ایران را "باج خواهی هستهای" توصیف کرد، "پیتر استانو" کمیسیونر و سخنگوی سیاست خارجی اتحادیه اروپا در موضعی ملایمتر این اتفاق را موجب به چالش کشیده شدن تعهدات برجامی ایران خواند و گفت: این اقدام تأسف برانگیز است اما نشان میدهد توافق هستهای هنوز ارزش حفظ شدن دارد.
*ضرر بازگشت به برجام بدون لغو تحریمها
شاید در این میان این مسئله مطرح شود که چرا بازگشت به برجام بدون لغو تحریمها موجب میشود که خساراتی وارد کشور شود. در این باره محمد صادق کوشکی استاد دانشگاه و کارشناس مسائل به سیاست روز گفت: اگر امریکاییها به برجام بازگردند و ایران این مسئله را قبول کند، در این صورت آنها می توانند هر زمان که اراده کنند مکانیسم ماشه را فعال سازند.
وی افزود: وقتی مکانیزم ماشه فعال شود ظرف ۴۵ روز تمام تحریمهای ۶ گانه شورای امنیت سازمان ملل که در حالت تعلیق قرار دارد، علیه کشورمان ایجاد می شود و کشورمان میتواند بر اساس این ۶ قطعنامه زیر ماده بند ۷ نیز قرار گیرد که اجازه اقدام نظامی علیه کشورمان را از سوی شورای امنیت خواهد داد .
این کارشناس مسائل سیاسی با بیان اینکه در حال حاضر نبودن امریکا موجب میشود که این کشور نتواند از این روش برای فشار بر جمهوری اسلامی ایران استفاده کند، اظهار داشت: بنابراین بازگشت امریکا به برجام زمانی می تواند مفید باشد که امریکا تمامی تعهدات برجامی اش را انجام داده باشد و این درحالی است که امریکاییها و بخصوص تیم بایدن در اظهاراتشان اشارهای به این نکردهاند که با بازگشت به برجام تعهدات برجامی خود را اجرا میکنند.
کوشکی با بیان اینکه امریکاییها تاکید دارند که میخواهند به برجام برگردند تا به تعبیر خود برجام را کامل تر و محکم تر کرده و موادی را به آن اضافه کنند، خاطرنشان کرد: این اظهارات به آن معناست که آنها می خواهند سخت گیریهای برجامی خود را نسبت به فعالیتهای جمهوری اسلامی ایران افزایش داده و در چنین حالتی بازگشت امریکا به برجام شرایط را برای کشور دشوار تر می کند.
وی افزود: نفس بازگشت امریکا به برجام برای ایران امر مطلوب و جذابی نیست.
*در نهایت
در نهایت باید در نظر داشت که سخنان رهبر انقلاب ابعاد کلانتری از ماجرا را روشن میکند و حکایت از آن دارد که امریکاییها به دنبال منافع خود هستند و فرقی میان بایدن و ترامپ وجود ندارد. قدیمی ها می گفتند سلام گرگ بی طمع نیست و توبه گرگ هم مرگ است. حالا هم همینطور است مقامات امریکایی به یکباره متحول نشدهاند بلکه دنبال امتیازهای جدیدی هستند. رئیس جمهور در سخنان خود در مراسم روز دانشجو سال ۹۷ سخنانی در مورد برجام گفت :«هیچ قدمی در برجام بر نداشتیم مگر آنکه با مقام معظّم رهبری مشورت کردیم و جلسه گذاشتیم که نامههای مکتوب ایشان و دستور من روی نامههای ایشان موجود است که مبنای کار ما اجرای دستورات رهبری بود».
اما همه به یاد داریم که پس از تأیید برجام در نهادهای داخل کشور، رهبر انقلاب در نهایت آن را به طور مشروط و با ۹ شرط تأیید کردند، امّا روند برجام آنگونه که ایشان خواستند پیش نرفت.
سخنانی که در ۱۹ دی گفته شد پیش از سوی رهبر انقلاب مورد توجه قرار گرفته و ایشان، مذاکره را نه یافتن راه حل عادلانه، بلکه تحمیل خواستههای گستاخانه دانستند و در این باره گفتند: این حرف را که هدف آمریکا از مذاکره، تحمیل است قبلاً بنده میگفتم اما آنها اینقدر گستاخ شدهاند که امروز این واقعیت را خودشان هم به زبان میآورند.
حالا مجدداً رهبری در مورد بازگشت امریکا به برجام و احیای مذاکرات برجامی هشدار می دهند، هشداری که اگر به آن توجه نشود این بار نمی توان درباره نتیجه آن خواست نظام را بهانه کرد .
نویسنده: کتایون مافی